Yatırımların veya projelerin Türkiye’de hayata geçirilmeden önce çevresel etkilerinin değerlendirilmesi yasal olarak zorunludur. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), bu değerlendirmenin merkezinde yer alır. Peki, işletmeler, yatırımcılar ve danışmanlar için ÇED Raporu nasıl alınır ve süreç nasıl işlenir? Suratam olarak, bu makalede Türkiye’deki güncel ÇED Yönetmeliği çerçevesinde ÇED Raporu süreçlerini adım adım ele alacağız ve projenizin çevresel uyumluluğunu garanti etmek için yol göstereceğiz.

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Nedir ve Neden Önemlidir?

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu veya olumsuz etkilerinin belirlenmesi, olumsuz etkilerin önlenmesi veya en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin belirlenmesi, seçilen yer ve teknoloji alternatiflerinin değerlendirilmesi ve projelerin uygulanmasının izlenip kontrol edilmesinin teknik ve idari bir süreçtir.

Bu prosedür, 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan ÇED Yönetmeliği ile yasal olarak zorunludur.

• Sürdürülebilir Kalkınmayı destekler.
• Çevrenin korunmasını sağlar.
• Proje sahiplerinin çevresel riskleri öngörmesine ve yönetmesine yardımcı olur.
• Toplumun ve ilgili paydaşların karar alma süreçlerine katılımını teşvik eder.
• Yatırımların daha sağlam temellere oturmasını sağlar.

Bu nedenle, ÇED Süreci‘ni doğru anlamak ve yönetmek, projenizin başarısı için hayati önem taşır.

ÇED Sürecine Hangi Projeler Tabi? Ek-1 ve Ek-2 Listeleri

Çevre Yönetmeliği, projelerin çevresel etkileri derecesine göre iki ana kategoriye ayrılır:

Ek-1 Listesi: Bu listede yer alan projeler (örneğin, otoyollar, termik santraller, rafineriler, büyük sanayi tesisleri, büyük madencilik faaliyetleri vb.) doğrudan ÇED Raporu hazırlamalıdır. Bu makalede detaylandıracağımız prosedür, bu listedeki projeler için geçerlidir.

Ek-2 Listesi: Ek-1’e göre daha küçük ölçekli veya daha az çevresel etkiye sahip olan projeler için “Seçme-Eleme Kriterleri” uygulanır. Bu projeler için önce bir Proje Tanıtım Dosyası (PTD) hazırlanır. Ardından, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü, “ÇED Gereklidir” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararını verir. “ÇED Gereklidir” kararı çıkarsa, proje Ek-1 listesinde olduğu gibi tam bir ÇED sürecine tabi olur.

Adım Adım ÇED Raporu Hazırlama Süreci (Ek-1 Projeleri İçin)

Ek-1 listesindeki bir proje için ÇED Raporu alma süreci, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı koordinasyonunda yürütülen detaylı ve çok aşamalı bir süreçtir:

Adım 1: Başvuru ve ÇED Başvuru Dosyasının Hazırlanması

Proje sahibi, ÇED Yönetmeliği kapsamında yeterlilik almış bir çevre danışmanlık firması olan firmamızla Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na resmi olarak başvurmalıdır. Bu aşamada, projenin yerini, teknik özelliklerini, olası çevresel etkilerini ve alınması planlanan önlemleri özetleyen bir ÇED Başvuru Dosyası hazırlanır ve Bakanlığa sunulur.

Adım 2: Kapsam Belirleme ve Halkın Katılımı Toplantısı

• İnceleme: Bakanlık, başvuru dosyasını inceler ve projenin ÇED Süreci‘ne tabi olduğunu teyit eder.
• Komisyon Kurulumu: Projeyi inceleyip değerlendirecek olan, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinden oluşan İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu (İDK) kurulur.
• Halkın Bilgilendirilmesi: Bakanlık ve/veya Valilik, projenin yapılacağı yerde halkı proje hakkında bilgilendirmek, görüş ve önerilerini almak üzere bir Halkın Katılımı Toplantısı düzenler. Bu toplantının tarihi ve yeri ulusal ve yerel gazetelerde ilan edilir. Bu toplantı, sürecin şeffaflığı ve paydaş katılımı açısından kritik öneme sahiptir.
• Kapsam ve Özel Format Belirleme: Halkın Katılımı Toplantısı’ndan ve ilgili kurumların görüşlerinden elde edilen bilgiler ışığında İDK toplanır ve hazırlanacak ÇED Raporu‘nun kapsamını, yani hangi konuların ne derinlikte inceleneceğini belirleyerek Özel Format verir.

Adım 3: ÇED Raporu’nun Özel Formata Göre Hazırlanması

Firmamız, Bakanlık tarafından verilen özel formatta kapsamlı saha çalışmaları, analizler, modellemeler ve değerlendirmeler yaparak kapsamlı bir ÇED Raporu hazırlar. Bu rapor, projenin çevresel boyutlarını (hava, su, toprak, gürültü, biyoçeşitlilik, atık, sosyoekonomi vb.), olası etkilerini ve izleme programlarını içerir. Bu detaylı analizler genellikle kurumsal karbon ayak izi hesaplamaları gibi spesifik değerlendirmeleri ve bazen Yaşam Döngüsü Analizi (LCA) prensiplerini de kapsayabilir. Bu aşama, prosedürün en teknik ve zaman alıcı aşamasıdır.

Adım 4: İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu (İDK) Süreci

ÇED Raporu hazırlanır ve Bakanlığa sunulur. Rapor, bakanlık tarafından format ve içerik açısından incelenir ve uygun bulduğunda İDK üyelerine gönderilir. Komisyon üyeleri (üniversiteler, ilgili bakanlıklar, yerel idareler vb.) raporu kendi uzmanlık alanları doğrultusunda inceler. İDK toplantıları belirlenen takvim çerçevesinde yapılır. Bu toplantılarda rapor tartışılır, danışman ve proje sahibi firma sunum yapar ve komisyon üyeleri daha fazla bilgi veya düzeltme talep edebilir. İDK tarafından raporun yeterli bulunması beklenir.

Adım 5: Raporun Nihai Edilmesi ve Halkın Görüşüne Açılması

İDK toplantıları sonrası, firmamız rapora eklemeler ve düzeltmeler yapar. Final ÇED Raporu Bakanlığa gönderilir. Bakanlık, bu nihai raporu on (10) iş günü boyunca kamuoyuna açıklar, genellikle Bakanlık web sitesi ve İl Müdürlüğü aracılığıyla.

Adım 6: Bakanlık Kararı: “ÇED Olumlu” veya “ÇED Olumsuz”

Halkın görüşüne açılma süresinin tamamlanmasının ardından Bakanlık, İDK’nın çalışmaları, halkın görüşleri ve nihai raporu dikkate alarak proje hakkında nihai kararını verir:

• “ÇED Olumlu” Kararı: Projenin çevre açısından önemli bir olumsuz etkisinin olmayacağını, alınan önlemlerin yeterli olduğunu ve projenin belirtilen şekilde yapılabileceğini ifade eder. Bu karar, yatırımın başlaması için gerekli yasal izinlerden biridir.
• “ÇED Olumsuz” Kararı: Projenin çevreye vereceği olumsuz etkilerin kabul edilemez düzeyde olduğunu veya alınacak önlemlerin yetersiz olduğunu belirtir ve projenin gerçekleştirilmesine izin verilmez.

Adım 7: İzleme ve Kontrol

Bakanlık ve/veya İl Müdürlükleri, “ÇED Olumlu” kararı verilen projelerin inşaat ve işletme aşamalarında, kararda ve nihai ÇED Raporu’nda belirtilen taahhütlerin yerine getirilip getirilmediğini takip eder ve kontrol eder. Bu izleme faaliyetleri, projenin çevresel performansının takip edilmesi açısından kritik olup, bazen MRV (İzleme, Raporlama ve Doğrulama) sistemlerine benzer prensipler içerebilir. Bu, sürecin izin alma ve uygulama denetimini içerdiğini göstermektedir.

Ek-2 Süreci (Seçme-Eleme Kriterleri) Nasıl İşler?

Ek-2 listesindeki projeler için süreç daha farklıdır:

1. Proje Tanıtım Dosyası (PTD) Hazırlama: Proje sahibi, yetkili danışmanlık firması aracılığıyla projenin özelliklerini ve olası çevresel etkilerini içeren bir Proje Tanıtım Dosyası hazırlar.
2. Başvuru: PTD, ilgili Valiliğe (Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü) sunulur.
3. İnceleme ve Karar: İl Müdürlüğü, PTD’yi inceler ve ÇED Yönetmeliği‘ndeki kriterlere göre projeyi değerlendirir. İnceleme sonucunda “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilebileceği gibi, projenin daha detaylı incelenmesi gerektiği düşünülürse “ÇED Gereklidir” kararı da verilebilir. “ÇED Gereklidir” kararı, projenin yukarıda anlatılan tam ÇED Süreci‘ne girmesi anlamına gelir.

ÇED Sürecinde Profesyonel Destek Neden Önemli?

Çevresel Etki Değerlendirmesi süreci, görüldüğü üzere teknik detaylar, yasal prosedürler ve farklı paydaşlarla iletişim gerektiren karmaşık bir süreçtir. ÇED Yönetmeliği‘ne tam uyum sağlamak, süreci zamanında ve başarıyla tamamlamak, olası riskleri minimize etmek ve projenizin sürdürülebilirliğini güvence altına almak için bu alanda uzmanlaşmış profesyonel bir destek almak büyük önem taşımaktadır.

Suratam olarak, deneyimli ekibimizle ÇED Raporu ve Proje Tanıtım Dosyası hazırlama süreçlerinde sizlere kapsamlı danışmanlık hizmeti sunuyoruz. Projenizin her aşamasında yanınızda olarak, mevzuata uygun, şeffaf ve etkin bir ÇED Süreci yönetimi sağlıyoruz.

ÇED Süreci hakkında daha fazla bilgi almak veya projeniz için uzman desteği talep etmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.